Achtergrond

Beerdiertjes op de Maan

19 januari 2021 • Biologie en Sterrenkunde • Leestijd: 2 minuten

Stel je voor: je reist naar de maan, crasht, maar overleeft de landing én het vacuüm van de ruimte. Dat lijkt misschien onmogelijk, maar het overkwam een groep tardigrades op 11 april 2019.

Dat lijkt misschien onmogelijk, maar het overkwam een groep tardigrades op 11 april 2019. Ook al zijn ze haast onmogelijk te zien zonder microscoop, tardigrades zijn talrijk op aarde. Verder zijn ze gespecialiseerd in het overleven van de meest extreme omstandigheden. Ze worden door sommigen zelfs de meest veerkrachtige organismen op aarde genoemd. Waar hebben ze deze titel aan te danken, en wat staat de gemeenschap beerdiertjes op de maan te wachten?

Om deze vragen te beantwoorden, is het belangrijk te weten wat een tardigrade precies is. Het zijn ongewervelde dieren van een halve millimeter groot, die er met hun gesegmenteerde lichaam en acht ledematen al enigszins buitenaards uitzien. In tegenstelling met andere kleine ongewervelde dieren bewegen tardigrades zich langzaam: ‘tardigrade’ is Latijn voor ‘langzame beweger’. Ze nemen rustig hun tijd in hun bewegingen van plek naar plek, en eten voornamelijk mossen en andere kleine ongewervelde dieren. Hun typische maar schattige gedaante heeft ze het koosnaampje ‘waterbeertjes’ opgeleverd. Het phylum tardigrade is verdeeld in een aantal klassen en meer dan duizend soorten, die over de hele wereld gevonden kunnen worden.

De meest interessante eigenschap van tardigrades is hun vermogen om extreme omstandigheden te overleven, wat hun ook de reis naar de maan opleverde. De diertjes kunnen worden bevroren tot temperaturen van -200 graden Celcius. Ze kunnen worden gekookt, verstikt of verpletterd en nog steeds ongedeerd blijven. Ze zijn zelfs opgewassen tegen blootstelling tot grote hoeveelheden UV-straling. De truuk waar ze hun onkwetsbaarheid aan te danken hebben, is de transformatie die hun lichaam ondergaat als ze bepaalde omstandigheden tegenkomen: cryptobiose. Het lichaam van het diertje kan totaal veranderen, in overeenkomst met deze omstandigheden. Het lichaam zwelt bijvoorbeeld op of verschrompelt helemaal. Een voorbeeld hiervan is een vorm van cryptobiose, genaamd anhydrobiose. Bij deze overlevingsstrategie verliest de tardigrade tot 97% van het lichaamsvocht om te verdorren tot de zogenaamde ‘tun-toestand’ (Engels: ‘tun-state’). Hoewel het diertje in deze toestand niet kan groeien, eten of reproduceren, kan het hoge zoutgehaltes, temperaturen en extreme droogte overleven. Het beerdiertje kan door middel van deze tun-toestand decennia in cryptobiose overleven, wachtend tot de omstandigheden verbeteren. Ook voor zuurstofarme omgevingen hebben de beerdiertjes een oplossing: anoxybiose, wat ervoor zorgt dat een tardigrade grote hoeveelheden water kan opnemen. Ook extreme kou is geen probleem: daarvoor is cryobiose een oplossing, een proces waarin een beerdiertje cryoprotectanten aanmaakt, een soort organisch antivries.

Door de hiervoor genoemde strategieën kunnen de diertjes lange perioden in de ruimte overleven. Of het daadwerkelijk ‘leven’ genoemd kan worden is een andere vraag: tardigrades in de tun-toestand kunnen niet eten, groeien of reproduceren. Ze kunnen ook niet uit deze toestand komen zonder vloeibaar water, wat niet aanwezig is op de maan. Hierdoor zullen de tardigrades die de crash hebben overleefd in de tun-toestand blijven verkeren tot we ze komen redden, wat erg onwaarschijnlijk is, of tot ze na een lange tijd toch sterven. Hoe dan ook zien ze er zeker buitenaards genoeg uit om hun plekje op de maan te hebben verdiend, en laten zien hoe innovatief zelfs de kleinste levensvormen kunnen zijn.

Bronnen