Hoe lang is het geleden dat je iets hebt gegoogled? Een dag? Een uur? Ik denk dat het gemiddelde, zeker onder jongeren, eerder rond het uur ligt. Dat klinkt misschien als veel, maar dat vind ik niet verbazend. Alle kennis die mensen ooit hebben gehad over ieder onderwerp ligt binnen handbereik. Binnen een paar seconden heb je je telefoon gepakt en je vraag gesteld. Een paar milliseconden later krijg je anderhalf miljoen artikelen en webpagina’s over wat jij precies wilt weten. Je hoeft alleen maar de vraag te stellen.

Er zijn mensen die hun leven wijden aan het stellen -en gelukkig ook het beantwoorden- van moeilijke vragen: wetenschappers. Ze delen een constant verlangen om de grenzen van menselijke kennis te verleggen. Gewapend met ruimdenkendheid, een kritische houding en een arsenaal vol vervelende vragen trekken ze de wereld in. Ze zijn niet tevreden met een zo-is-het-nou-eenmaal antwoord. De prachtige vragen die ze stellen, hebben vaak ook hele bevredigende antwoorden. Het is daarom interessant om die vragen eens onder de loep te nemen.

Stel dat je op een warme avond in het oude Griekenland een zeilschip geleidelijk achter de horizon ziet verdwijnen, welke vraag komt dan in je op? Voor de Grieken was dit: ‘welke vorm heeft de aarde?’. Waarom kunnen we het zeil nog even zien, als de boot zelf al is verdwenen? Een andere observatie is dat het schip aan alle kanten van de horizon kan verdwijnen, dus iets bols is aannemelijk. Maar hoe bewijs je zoiets? Het is een mooi voorbeeld van een oude en inspirerende wetenschappelijke vraag. Het antwoord is verrassend simpel: gebruik twee diepe putten die ver uit elkaar staan waarvan één direct onder de zon staat. Dan kan je aan de hand van de verschillende hoeken van de twee schaduwen in de twee putten meten hoe rond de aarde is! Dit was een ongelooflijk prestatie voor de tijd. Maar wetenschappers hebben altijd nog meer vragen.

Logische vervolgvragen zijn ‘kunnen we hier nog meer bewijs voor vinden?’, ‘wat ligt er aan de andere kant van de wereld’ en mijn persoonlijke favoriet: ‘waarom is de wereld rond?’ Één conclusie kan tot tientallen nieuwe inzichten en vragen leiden en die op hun beurt weer tot duizenden. De kunst is om dit rigoureus te doen en niet te hard van stapel te lopen. Hierdoor heeft de waarom-vraag een speciaal plekje in mijn hart. Het vraagt namelijk naar een achterliggende, diepgaande theorie. In het geval van de de ronde aarde komt dat door zwaartekracht, een enorm sterke theorie die weer tot waanzinnige voorspellingen leidt.

Jonge kinderen die net realiseren dat er een waanzinnig gave wereld om hen heen is, stellen heel veel vragen. Wat ze kunnen zien weten ze, maar ze willen dolgraag weten waarom de lucht blauw is en waarom ze naar school moeten. Zulke kinderlijke nieuwsgierigheid deel ik ook. Ik heb dringende waarom-vragen over het universum en heb me daarom omringd met soortgelijke enthousiastelingen op de studie Sterrenkunde hier in Leiden.

In het leven moeten we obstakel na obstakel overwinnen en dat overschaduwt soms de wonderlijke, kleurrijke en waanzinnig interessante wereld waar we ons in begeven. Pas wanneer we realiseren waarom dingen zijn zoals ze zijn, kunnen we de grote betekenis van het alles zien. Dat geldt niet alleen voor mogelijke persoonlijke problemen, maar ook voor de wetenschap. Deze gedachte doet mij altijd veel goeds. Als ik ergens door vastloop of even niet meer weet wat ik wil, grijp ik terug naar die onbevangen passie en nieuwsgierigheid, stel ik de waarom-vraag en bekijk ik problemen vanuit een nieuw, breder en vaak verhelderend oogpunt. Daarom denk ik dat we er allemaal niet alleen op persoonlijk niveau, maar er ook op wetenschappelijk niveau op vooruitgaan als we allemaal wat meer waarom-vragen zouden stellen.