Het klinkt als een droom voor elke student met ambities in het onderzoek: je eigen paper kunnen publiceren. Je krijgt er niks voor, maar dat maakt jou niks uit. Je hebt je eerste publicatie op je naam staan. Jouw eerste afdruk in de wetenschappelijke wereld is een feit. Na de publicatie wil je jouw paper graag delen met al je vrienden en familie, maar dan blijkt dat ze er ineens voor moeten betalen. Waarom is dat? Jij hebt het geschreven, dan heb jij toch ook de rechten? Niemand heeft jou betaald om ze over te kopen, waarom kan je dan toch niet meer bij je eigen publicatie?

Elk jaar worden duizenden wetenschappelijke publicaties gedaan vanuit alleen al de Universiteit Leiden. Over de hele wereld zijn het er zo miljoenen per jaar. Deze publicaties worden voor het grootste deel gedaan in wetenschappelijke tijdschriften. Gepubliceerde artikelen zijn door wetenschappers opgesteld, door collega-experts getoetst, en door redacteuren proefgelezen. Voor financiering is een tijdschrift afhankelijk van lezers of subsidies, wat betekent dat een tijdschrift niet alleen moet zorgen voor de betrouwbaarheid van de publicaties, maar ook voor de verkoopbaarheid. Een artikel moet dus wetenschappelijk goed zijn en ook nog eens lezers trekken. Dit heeft veel gevolgen voor wetenschappers die hun onderzoek graag willen publiceren. Een onderzoek dat minder goed is, maar wel beter te verkopen resultaten heeft wordt sneller gepubliceerd dan een goed reproductie-onderzoek, omdat een onderzoek dat al eerder gedaan is niet interessant is voor lezers.

Wetenschap versus winst

Maar als je artikel dan eindelijk gepubliceerd wordt, ben je er nog steeds niet. Bij een artikel dat wordt gepubliceerd in een tijdschrift wordt de auteur over het algemeen betaald voor het schrijven van het artikel en de reviewer voor het nalezen. Het tijdschrift financiert dit door de lezer te vragen voor het tijdschrift te betalen. Dit klinkt als een logische volgorde, maar bij wetenschappelijke tijdschriften gaat dit anders. Allereerst krijgen onderzoekers niets betaald voor hun artikelen vanuit de uitgeverij. Het instituut van de onderzoeker kan ervoor kiezen om deze te betalen, maar dat legt ook een extra last op de instantie. De peer-reviewer werkt op vrijwillige basis en krijgt dus ook niks van de uitgever. Dit systeem zou kunnen betekenen dat artikelen volledig open-access zijn en de lezer er dus zonder te betalen bij kan. Dit is echter niet altijd waar. De lezer betaalt ook voor het lezen van een artikel. Zou dit geld dan naar de peer-reviewer gaan? Nee, ook die krijgt geen geld van de uitgeverij.

Dit verklaart ook waarom de winstmarges van wetenschappelijke tijdschriften zo hoog zijn. Het magazine Elsevier is een van de grootste uitgevers van wetenschappelijke artikelen. In 2020 zijn wel 560.000 artikelen gepubliceerd door Elsevier, bijna twintig procent van de wereldwijde wetenschappelijke publicaties. In 2020 was de bedrijfswinst van Elsevier bijna 38%. Dit is veel winst voor elk bedrijf, maar wordt vrij logisch als je bedenkt dat Elsevier betaald wordt door zowel de schrijver als de lezer. Een publicatie bij Elsevier is ook zeker niet goedkoop. De publicatiekosten, of Article Processing Charges (APC’s), verschillen tussen de 150 en 9900 euro afhankelijk van de journal waar het artikel uiteindelijk in gepubliceerd zal worden. Het gemiddelde van de prijzen is meer dan 2800 euro. Deze 2800 euro betaal je om jouw artikel te laten peer-reviewen, editen en uitgeven door de uitgever.

Manieren van publiceren

Er zijn meerdere manieren om een artikel gepubliceerd te krijgen, met verschillende gradaties van kosten en rechten. Deze manieren zorgen er allemaal voor dat een artikel voor een deel of volledig open-access is. Open-access betekent een artikel zo toegankelijk mogelijk moet zijn zonder ervoor te hoeven betalen. De website van de Universiteit Leiden onderscheidt vier opties om een artikel te publiceren:

• “Diamant Open Access: je publiceert in een volledig Open Access tijdschrift of platform dat geen publicatiekosten (APC’s) in rekening brengt.
• Goud Open Access: je publiceert in een volledig Open Access tijdschrift. De publicatie is direct vrij toegankelijk. Bij deze tijdschriften worden publicatiekosten in rekening gebracht bij de auteur. Bij veel onderzoeksfinanciers kunnen deze kosten worden opgenomen in de begroting van de subsidie.
• Hybride Open Access: je publiceert in een traditioneel abonnementstijdschrift dat Open Access publicatie aanbiedt voor individuele artikelen tegen betaling. Deze artikelen worden Open Access als er een publicatievergoeding betaald is aan de uitgever.
• Groen Open Access: je publiceert in een traditioneel abonnementstijdschrift en vervolgens mag je een versie van de publicatie laten archiveren in de universitaire repository (via LUCRIS). Soms bedingen uitgevers een embargoperiode, waarbinnen het artikel alleen in het tijdschrift te lezen is.”

Bij al deze manieren valt meteen op dat er voor de onderzoeker geen enkel voordeel zit aan het publiceren. Voor de eerste optie, Diamant Open Access, hoef je niet te betalen, maar deze optie is wel het moeilijkst om binnen te komen. Als je onderzoek niet baanbrekend genoeg is en geen goede koppen oplevert, kom je er niet tussen. Goud Open Access is al iets makkelijker om binnen te komen, maar kost gelijk weer veel geld. Dit kan wel worden betaald door de universiteit, maar dan moet het wel belangrijk genoeg zijn. Iets wat als student moeilijk te bereiken is. Hybride Open Access zorgt ervoor dat het artikel door iedereen te lezen is, maar dit kost wel geld. De APC’s moeten door de universiteit of door de auteur betaald worden. Groen Open Access kost niemand geld, maar het kost jou als auteur wel de rechten voor je artikel. Je kan je artikel alleen nog terugzien via de universiteit. Soms pas maanden na de publicatie, omdat de uitgever graag wil dat eerst zoveel mogelijk mensen betalen om jouw artikel te lezen. Gelukkig mag je wel de rechten voor je zogeheten pre-print, de versie voor het peer-review en de opmaak van de uitgever. De rest raak je helaas kwijt aan de uitgever.

Wetenschappers over de hele wereld uiten steeds meer ontevredenheid over de winstgerichte praktijken van uitgevers. Velen gaan zo ver om uitgevers als Elsevier te boycotten en de pre-prints van hun werk te publiceren op daadwerkelijke open-access platforms, zoals arxiv.org. Het nadeel van deze platforms is dat het enkel pre-prints zijn en er geen peer-reviews plaats hebben gevonden. Een artikel over een onderzoek hoeft dus niet te kloppen. Deze oplossing is dus niet perfect, maar komt al dichter in de buurt bij de wens van vele wetenschappers: openbare en beschikbare wetenschap.

Bronnen:

• Publicaties in Elsevier: Elsevier. (2021). Elsevier Corporate Brochure 2021. Elsevier Corporate Brochure 2021
• Elsevier prijzen: Article Publishing Charges & Subscription Prices Elsevier. (n.d.). Elsevier. Retrieved April 21, 2021, from https://www.elsevier.com/about/policies/pricing
• Winst Elsevier: RELX. (2021). RELX Annual Report 2020. RELX Annual Report 2020
• Open-access publiceren: Hoe kun je Open Access publiceren? – Universiteit Leiden. (2021). search. Hoe kun je Open Access publiceren?