Op 23 februari 2021 opende het kleine eiland St. Eustatius (Statia) de deuren van zijn gloednieuwe planetarium, waardoor bezoekers uit hun warme tropische dagelijkse leven konden stappen en zich konden onderdompelen in de enorme omvang van het heelal. Hoewel het met een bevolking van ongeveer 3200 mensen het op één na kleinste van de zes Nederlandse Caribische eilanden is, is het wel het eerste Caribische eiland met een planetarium.

Het project werd geleid door de Nederlandse astronoom Jaap Vreeling, die eerder op St. Eustatius had gewerkt en een visie had om een planetarium naar het kleine eiland te brengen. Deze visie werd het ‘Statia Dome Project’ en leidde tot de opening van wat nu bekend staat als het Lynch Planetarium. Jaap had betoogd dat St. Eustatius, in tegenstelling tot grote steden, in wezen vrij was van lichtvervuiling en dat het eiland dus bedekt was met heldere lucht. Hij realiseerde zich dat een planetarium ideaal was om de sterrenhemel boven St. Eustatius te helpen verduidelijken en dat het naast zijn educatieve doel ook als toeristische attractie zou kunnen dienen.

Dit is een grote stap voor de eilandengroep in de Caribische Zee, waarvan de geschiedenis met de astronomie teruggaat tot de inheemse volkeren die er leefden, de Arawak en de Cariben. Het wordt aangenomen dat alle stammen in zekere mate de astronomie beoefenden om de seizoenen te voorspellen en hun rituelen uit te voeren. Het was ook verweven in sommige van hun mythen en legenden. Met de komst van de Europese kolonisten verdwenen de stammen echter van de eilanden, zonder veel sporen achter te laten. Als gevolg daarvan is er eigenlijk heel weinig bekend over hun cultuur en gewoonten.

De eeuwen daarna werden gekenmerkt door de transatlantische slavenhandel, en de bevolking op de eilanden bestond voornamelijk uit Afrikaanse slaven die onderdrukt werden en niet in staat waren hun eigen gewoonten en geloofsovertuigingen uit te oefenen. Of astronomie al dan niet deel uitmaakte van hun cultuur is daarom niet echt bekend.

Na een lange periode van stilte begon de astronomie langzaam terug te keren naar het Caribisch gebied. Zo werd Puerto Rico in de jaren zestig de vestigingsplaats van het Arecibo Observatory. Met een 305 meter brede schotel was de Arecibo gedurende vijf lange decennia de grootste gebogen schotel ter wereld. Ook kleinere observatoria zoals het Harry Bayley Observatory op Barbados en het Etelman Observatory op St. Thomas werden met hulp van amateurastronomen en donaties in gebruik genomen.

Een handvol Caribische eilanden werd ook het middelpunt van de astronomische wereld toen wetenschappers van over de hele wereld naar de zonnige regio reisden om getuige te zijn van de Caribische zonsverduistering van 1998. Curaçao en Aruba waren ideale plekken om het natuurverschijnsel te aanschouwen, aangezien de middellijn van de eclips recht tussen de twee Nederlandse Caribische eilanden liep. Bovendien waren de weersomstandigheden op beide eilanden perfect. Paul Maley van NASA’s Johnson Space Center was een van de vele wetenschappers die naar Curaçao waren afgereisd om de verduistering mee te maken, en hij noemde het evenement “één van de indrukwekkendste van zijn soort“. Naast NASA wetenschappers vlogen ook grote onderzoeksgroepen uit Nederland en Canada naar het Caribisch gebied en het evenement werd live uitgezonden op CNN International vanuit zowel Curaçao als Aruba.

Een once-in-a-lifetime eclips, slechts twee dagen na het einde van het carnavalsseizoen, het belangrijkste seizoen in het Caribisch gebied, verhoogde de voelbare vreugde op Curaçao alleen maar. Speciale postzegels werden door de regering gedrukt om de gebeurtenis te herdenken en de carnavalsfestiviteiten werden getooid met astronomische thema’s. Aangezien de kleine eilanden populaire toeristische bestemmingen zijn, betekende de plotselinge toename van activiteiten en bezoekers natuurlijk een extra druk op het toerisme. Volgens Don Hassler van het Southwest Research Institute boden de plaatselijke bewoners, wanneer toeristen en onderzoekers gespannen raakten, echter hulp en vertelden hen op echte eiland-wijze dat “het te HEET is om gestresst te raken!“

De zonsverduistering was een belangrijke astronomische gebeurtenis voor de Caribische eilanden en velen die er getuige van zijn geweest, herinneren zich nog de dag waarop in het warme tropische gebied plots de zon niet meer scheen.

Een ander verhaal over een eclips in het Caribisch gebied was de beruchte maansverduistering van Columbus in 1504. Tijdens een van zijn reizen naar de Nieuwe Wereld strandde hij op het Caribische eiland Jamaica. Hij en zijn bemanning werden verwelkomd door de Arawak-bevolking, die hen te eten gaf en onderdak verschafte. Nadat Columbus’ bemanning in opstand was gekomen en een aantal van de Arawak had gedood, weigerde de stam hen echter verder te helpen. Columbus wist dat er in de nacht van 29 februari 1504 een maansverduistering zou plaatsvinden, en had de stam wijsgemaakt dat zij zijn God boos hadden gemaakt door te weigeren hem te helpen. Er werd hen verteld dat zijn God zijn ongenoegen zou laten blijken door de maan rood te kleuren. Toen de bloedmaan drie dagen later aan de hemel verscheen, was de stam naar Columbus teruggekeerd, smekend om vergiffenis. Zij hadden hun voedselvoorziening hervat en de bemanning bijgestaan totdat Columbus uiteindelijk van het eiland werd gered.

De astronomie in het Caraïbisch gebied is begonnen met de inheemse bewoners, maar is in de daaropvolgende jaren in een ijzige slaap gebleven. Recentelijk lijkt het onderwerp eindelijk uit zijn diepe sluimering te worden gewekt met de opkomst van nieuwe verenigingen en amateur-astronomie. Nu met de opening van het eerste planetarium van de regio lijkt het erop dat er nog veel nieuwe en spannende ontwikkelingen in het verschiet liggen. Wat is er immers mooier dan overdag van de blauwe zee en ’s nachts van de sterrenhemel te genieten?