Wetenschap is het stellen van vragen over natuurlijke fenomenen. Door middel van zorgvuldig opgestelde hypotheses, experimenten en analyses hopen wetenschappers de natuurlijke wereld om hen heen beter te begrijpen. Bij kunst gaat het om creativiteit, emotie en verbeelding. Daarom kan het gemakkelijk worden gezien als het tegenovergestelde van wetenschap.

Kunst en wetenschap kunnen echter op heel wat verschillende manieren met elkaar verweven zijn. Zo kunnen sommige wetenschappers tegelijkertijd bekwame kunstenaars zijn, die hun artistieke vaardigheden gebruiken om hun wetenschappelijke bevindingen te verduidelijken, te interpreteren en tot leven te brengen. In dit eerste deel van een reeks artikelen over wetenschap en kunst, duiken we in enkele beroemde voorbeelden van mensen wiens artistieke vaardigheden en kennis van cruciaal belang waren voor hun wetenschappelijke carrière.

Leonardo da Vinci en zijn artistieke werken zoals de Mona Lisa of De Mens van Vitruvius zijn alom bekend. Hij heeft echter ook belangrijke bijdragen geleverd aan de natuurwetenschappen en de bouwkunde. Als geschoold kunstenaar was zijn manier van wetenschap bedrijven gebaseerd op zeer zorgvuldige observatie en het maken van aantekeningen met gedetailleerde illustraties en schilderijen.¹ Zijn werk in de anatomie liet zien hoe tekeningen gebaseerd op zorgvuldige observaties met aanvullende notities het menselijk lichaam veel nauwkeuriger konden beschrijven dan alleen een lange tekst. Zijn uitzonderlijke observationele en artistieke vaardigheden komen naar voren in zijn studies van stromend water. In de schetsen worden de bewegingen van een vloeistof omgezet in een opeenvolging van zorgvuldig gecombineerde lijnen die niet alleen de esthetische schoonheid van water laten zien, maar ook de driedimensionale eigenschappen ervan. Vandaag de dag worden in het formele veld van de vloeistofmechanica nog steeds visualisatie-instrumenten gebruikt om de stroming van water te bestuderen.²

Galileo Galilei wordt vooral herinnerd als een wetenschapper die belangrijke bijdragen heeft geleverd aan de astronomie, de wiskunde en de natuurkunde. Hij was echter ook een voorbeeldig kunstenaar en gebruikte zijn artistieke talenten voor zijn onderzoek. Vooral beroemd zijn zijn illustraties van de maan, die worden beschouwd als de allereerste realistische afbeeldingen van de maan.³ Zijn artistieke kennis van licht en donker stelde hem in staat de vlekken die hij op het oppervlak van de maan waarnam correct te interpreteren als kraters.³

Als je het Boerhavemuseum in Leiden hebt bezocht, dan ben je vast het werk tegengekomen van Maria Sybilla Merian en haar beroemde Metamorphosis insectorum Surinamensium. Zij was geïnteresseerd in de metamorfose van insecten en documenteerde hun transformatie door middel van meesterlijke illustraties. Door nauwkeurige observatie legde zij voor het eerst uit hoe insecten, vooral vlinders en motten, tijdens hun groei transformeerden.^4,6

Een recenter voorbeeld is Ernst Haeckel. Zijn wetenschappelijke carrière was succesvol. Als tijdgenoot van Darwin leverde hij belangrijke bijdragen tot het begrip van de evolutie. Terwijl hij nieuwe levensvormen ontdekte, van microscopische organismen tot zoogdieren en bloeiende planten, legde hij zijn bevindingen ook vast in gedetailleerde illustraties.⁵ Zo deelde hij de wonderen en schoonheid van de biodiversiteit op aarde met een breed publiek.

Merkwaardig genoeg is er één wetenschapper die mooi geïllustreerde werken had, maar zelf niet echt kon tekenen: Darwin. Naar verluidt verzette hij zich tegen het oppakken van tekenvaardigheden, ook al was het een typisch onderdeel van de opleiding van wetenschappers in zijn tijd. In zijn autobiografie betuigde hij zijn spijt over deze beslissing en hoewel hij er zelf nooit in geslaagd was om het op te pikken, moedigde hij zijn kinderen sterk aan om hun tekentalenten te ontwikkelen.^6,7

Uit de bovenstaande voorbeelden blijkt dat tekenen voor wetenschappers op vele manieren een nuttige vaardigheid kan zijn: als instrument om ideeën te ordenen en te visualiseren, om nieuwe soorten te beschrijven, of om het oppervlak van een planetair lichaam ver weg vast te leggen. De tekeningen hoeven echter niet zo uitgebreid te zijn om nuttig te zijn voor een wetenschapper. Op elk bekwaamheidsniveau moedigt het proces van tekenen aan tot zorgvuldige observatie en tot het denken over problemen vanuit een visueel perspectief. Dus de volgende keer dat je buiten bent en een mooie bloem, een schattig schaap of zelfs de nachtelijke hemel ziet, probeer het dan eens en doe zelf ook nieuwe ontdekkingen!

Tot zover het eerste artikel in deze reeks over wetenschap en kunst. In het volgende deel zullen we dieper ingaan op moderne vormen van artistieke vaardigheden die in de wetenschap worden gebruikt. Stay tuned!

Bronnen:

1. Museum of Science, Boston; “A MAN OF SCIENCE”; https://www.mos.org/leonardo/scientist
2. Susan Broomhall, Greg Ivey and Nicole. L. Jones; “How Leonardo da Vinci, ‘Master of Water’, explored the power and beauty of its flow.”; https://theconversation.com/how-leonardo-da-vinci-master-of-water-explored-the-power-and-beauty-of-its-flow-112401
3. M.Özgür Nevres; “Moon Drawings of Galileo Galilei”; https://ourplnt.com/moon-drawings-galileo-galilei/#axzz6xxZRzdAk
4. Katheryine Tyrell; “About Maria Sibylla Merian”; https://www.botanicalartandartists.com/about-maria-sibylla-merian.html
5. Emma Taggart; “Before Macro Photography, This Scientist Used To Illustrate His Microscopic Findings”; https://mymodernmet.com/ernst-haeckel-art/
6. Bethann Garramon Merkle; “Drawn to science”; https://www.nature.com/articles/d41586-018-06832-0
7. Bethann Garramon Merkle; “Darwin wouldn’t draw. Seriously”; https://commnatural.com/2017/07/26/darwin-wouldnt-draw-seriously/